«ՄԵՆՔ ՇԱՏ ՉԼՈՒԾՎԱԾ ՀԱՐՑԵՐ ՈՒՆԵՆՔ, ԱՄԱՆՈՐՅԱՆ ՀԱՆԴԻՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ ՏՈՒՐՔ ՉՏԱՆՔ ԲԱՂԱՁԱՅՆ ԵՐԳԻՉ-ԵՐԳՉՈՒՀԻՆԵՐԻ ՇՔԱՀԱՆԴԵՍԻՆ»

և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրատես de facto»-ի հյուրը արձակագիր, դրամատուրգ, ՀԳՄ նախագահության անդամ, ՀՀ նախագահի մրցանակակիր ՆՈՐԱՅՐ ԱԴԱԼՅԱՆՆ է, ում համար 2011-ը հոբելյանական տարի էր: Լրացավ նրա 75-ամյակը, ինչի առթիվ շնորհավորում ենք և ի սրտե հղում մեր ամենաբարի մաղթանքները:

«ԺՈՂՈՎՐԴԻ ՀԱՄԱՐ ՏԽՈՒՐ, ԾԱՂՐԱԾՈՒՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ ՀԻԱՆԱԼԻ ԺԱՄԱՆԱԿՆԵՐ ԵՆ»
-Պարոն Ադալյան, ամփոփվում է 2011 թվականը` Ձեզ համար հոբելյանական տարին: Ի՞նչ տրամադրությամբ եք դիմավորում 2012-ը:
-2012-ը դիմավորում եմ 76-ամյա մարդու տրամադրությամբ, այսինքն` տխուր: 75-ն արդեն շատ է, էլ ի՞նչ կարող եմ ասել 76-ի մասին: Բայց սա անձնական զգացողություն է: Ընդհանուր առմամբ ամանորյան տրամադրություն է: Տարին փոխվում է, նոր տարի է գալիս, և ես կցանկանայի հավատալ, որ հաջորդ տարին մեր հասարակության համար կլինի նվիրական հույսերի մասնակի իրականացման ժամանակաշրջան: Մենք շատ չլուծված հարցեր ունենք, ամանորյան հանդիսություններում տուրք չտանք բաղաձայն երգիչ-երգչուհիների շքահանդեսին և ողորմելի ծաղրածուների անվերջանալի կատակներին, որոնք առավոտից երեկո մեզ ուզում են ծիծաղեցնել: Ի՞նչ եք ծիծաղեցնում, այս տխուր ժողովրդի ինչի՞ն է դա պետք: Հնարավոր չէ՞ այնպիսի ելույթներով հանդես գալ, որ ժողովուրդը հասկանա, թե որն է այսօր իր խնդիրը, և ուր պիտի փորձի գնալ ինքը: Շոուական իրականությունը շատ տխուր երևույթ է, դրանից պետք է ազատվել: Հույս ունենանք, որ 2012-ին ինչ-որ չափով կազատվենք: Ոգևորված, փողով շլացած ծաղրածուների, այսպես կոչված, երգիչների, շոումենների համար հիմա հիանալի ժամանակներ են: Ժողովրդի համար` տխուր, ցավով լի, ծաղրածուների համար` հիանալի ժամանակներ: Ամենացայտուն դրսևորումը մի քանի ամիս առաջ Մոսկվայում նվիրաբերված բնակարանները, ավտոմեքենաներն ու խոշոր գումարներն էին: Այդ շռայլ նվիրատուները տեղյակ չեն, թե ովքեր են իրենց ազգի լուրջ արվեստագետները, լուրջ մտավորականները: Նրանց խորհրդատուներն էլ տեղյակ չեն: Նրանք առևտրականներ են մշակույթի դաշտում: Ես ցավում եմ, որ նրանց գումարները ճիշտ չեն օգտագործվում: Նրանցից և ոչ մեկը Գյուլբենկյան չէ, որը ուսանողներ էր հովանավորում, մշակույթ էր հովանավորում, աշխարհահռչակ թանգարան ստեղծեց Լիսաբոնում:
-Ձեր` «Ծաղրածուն մեծ քաղաքում» վեպում ստեղծել եք այսօրյա Քաջ Նազարի կերպարը: Քաջնազարների առատության այս ժամանակներում ինչպե՞ս եք կարողացել կողմնորոշվել նախատիպերի հարցում:
-Ընդհանրապես, ես ինչ գրում եմ, միշտ աչքիս առաջ ունենում եմ կոնկրետ նախատիպեր: Նույնն էր և այս վեպի պարագայում: Նախատիպեր կան, և նույնիսկ որոշ ընթերցողներ անսխալ ասում են, թե որ հերոսի հետևում ով է կանգնած: Նախատիպերի գոյությունն ինձ օգնում է ավելի ճշմարիտ պատում անելու, թեև իմ նպատակը ոչ թե նախատիպերին, այլ երևույթը մերկացնելն է:
-Շատ տպավորիչ կերպար է Նազարի մամուլի քարտուղար Մարոն, որին նսեմացուցիչ առաքելություն է վերագրված վեպում: Սա Ձեր վերաբերմունքի արտահայտությո՞ւնն է մամուլի ներկայացուցիչների նկատմամբ:
-Ո՛չ: Ես էլ եմ ժամանակին եղել մամուլի աշխատող, այսօր էլ եմ տպագրվում «Գրական թերթում», «Ազգում», սփյուռքահայ մամուլում: Մենք ունենք մամուլի լավ աշխատողներ: Բայց ունենք և թյուրիմացություններ, որոնք առանց մարդուն ճանաչելու, առանց երևույթը ճանաչելու գրում-խոսում են այդ մասին: Ինձ հիացնում է ռուսական ժուռնալիստիկան: Գիտական ճշգրտությամբ գիտեն այն թեման, որին անդրադառնում են: Մերոնք երբեմն իրենց զրուցակցի ազգանունը չգիտեն, մասնագիտությունը չգիտեն: Սա տխուր երևույթ է: Մեր ԶԼՄ-ների աշխատողները մեծ անելիք ունեն: Մեզ պակասում են լուրջ, գիտակ, նվիրյալ լրագրողները: Այդպիսիք, իհարկե, կան, բայց քիչ են:
-Դուք ցեղասպանության թեմայի գեղարվեստական մարմնավորողն եք գրականության մեջ: Այդ թեմայի գեղարվեստական մարմնավորումները բազմաթիվ են նաև արվեստի այլ ժանրերում: Մասնավորապես, կցանկանայի հիշատակել նորօրյա երկու օրինակ. ռուսական HTB հեռուսատեսության` հայ կինոարտադրողների հետ նկարահանվող ֆիլմը` նվիրված Մեծ եղեռնի 100-ամյա տարելիցին և Ֆլորա Մարտիրոսյանի նախաձեռնած ակցիան` աշխարհահռչակ երգիչների մասնակցությամբ: Ի՞նչ եք կարծում, արվեստի միջոցով այդ խնդրի արծարծումն արդյունքի կհանգեցնի՞ քաղաքական դաշտում:
-Իհարկե, արդյունք անպայման կլինի և շատ շոշափելի: Գեղարվեստական խոսքը, պատկերը, ցանկացած այլ դրսևորում շատ ավելի ազդեցիկ են, քան գիտական գնահատականը: Ի միջի այլոց, ցեղասպանության թեմայով գրված վեպերի մեծ մասը պատմագիտական է: Դրանք սոսկ գեղարվեստական երկեր չեն: Բայց կա մի ցավալի խնդիր. այդ ստեղծագործություններն արդեն քսան տարի է, ինչ լույս են տեսնում աննշան տպաքանակով և ընթեցող լայն զանգվածներին չեն հասնում: Ես մի տխուր փաստի մասին բարձրաձայնեմ: Երբ ցեղասպանության թեմայով գրված իմ «Սև քառակուսի կարմիր անապատում» վեպը լույս տեսավ, ես մի քանի օրինակ տարա Ցեղասպանության ինստիտուտ-թանգարան, որպեսզի այն դրվեր թանգարանի վաճառասեղանին և այդպիսով գտներ իր ընթերցողին: Բնականաբար, իմ հետապնդած նպատակը նյութական շահը չէր: Տնօրենին հանդիպելու ցանկությունս մնաց անկատար: Իսկ օրեր անց իմացա, որ նա, առանց գիրքս կարդալու, հայտարարել է, որ այն նպատակահարմար չէ վաճառքի հանել թանգարանում: Սա շատ տխուր իրողություն է Հայկ Դեմոյանի համար: Նա ղեկավարում է այդպիսի ինստիտուտ-թանգարան, բայց չգիտի, թե ինչ է կատարվում գեղարվեստական գրականության ասպարեզում: Իհարկե, ես գնահատում եմ նրա պատմագիտական գիտելիքները, բայց միայն սեփական ոլորտն իմանալը բավական չէ այդպիսի պատասխանատու դիրքում գտնվողի համար: Ինչևէ, այդ դեպքից ամիսներ անց իմ գիրքն արժանացավ ՀՀ նախագահի մրցանակի: Եվ մրցանակն ստանալիս դահլիճում նկատեցի Հայկ Դեմոյանին: Չգիտեմ` ի՞նչ զգացողություն ունեցավ նա այդ պահին: Մեր դասական պատմաբանները լավատեղյակ էին նաև գրականությանը, նկարչությանը, թատրոնին, երաժշտությանը: Այսօր մենք նեղացրել, սահմանափակել ենք մեր մտահորիզոնը, իսկ սա ճիշտ չէ:

«ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՄԵԾ ԹԵ ՓՈՔՐ ՔԱՂԱՔՆԵՐՈՒՄ ՊԱՀՊԱՆՈՒՄ ԵՆ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ»
-Ամռանը ճամփորդում էիք, մեկնել էիք Գերմանիա: Ո՞րն էր ուղևորության նպատակը:
-Նպատակս երկու դուստրերիս հանդիպելը, նրանց հետ երկու-երեք ամիս շփվելն էր: Դուստրերս ընտանիքներով ապրում են Գերմանիայում: Իհարկե, այնտեղ գտնվելուս շրջանում բավականին աշխատեցի, գրեցի մի վիպակ, երկու պատմվածք, հոդված: Կարծում եմ` քիչ չէ:
-Եվրոպայից նոր վերադարձած մարդու հայացքով` ի՞նչ եք մտածում Երևանի մասին: Մեր մայրաքաղաքը նմա՞ն է եվրոպական քաղաքներին:
-Երևանը նման չէ եվրոպական քաղաքներին: Եվրոպական մեծ թե փոքր քաղաքներում պահպանում են ճարտարապետական հիշողությունը: Կարող ես անցնել ժամանակակից քաղաքով և հանդիպել 500, 600, 1000 տարեկան շինությունների, որոնք ուղղակի փայլում են: Դա է հետաքրքիր: Դրանում է դրսևորվում եվրոպացու քաղաքացիությունը, քաղաքակրթությունը: Ոչ թե մեզ նման. քսանհարկանի բուրգեր են կառուցել: Եվ սա մեր սեյսմաակտիվ գոտի լինելու պայմաններում: Ինչո՞ւ ենք մենք այսքան կարճամիտ: Ինչո՞ւ այսպես շուտ մոռացանք 88-ի երկրաշարժը: Եվ ո՞վ ասաց, թե մենք մոտ ապագայում ապահովագրված ենք հզոր երկրաշարժերից:

«ՄԵՆՔ ԵՐԲԵՄՆ ԱՅՆՔԱՆ ԵՆՔ ՏԵՂԱՊՏՈՒՅՏ ՏԱԼԻՍ, ՈՐ «ԱՌԱՋԱԴԻՄՈՒԹՅՈՒՆ» ԲԱՌՆ ԱՐԴԵՆ ԴԱՌՆՈՒՄ Է ԾԻԾԱՂԵԼԻ»
-Մի ոչ միայն հակամշակութային, այլև սեյսմիկ վտանգ ներկայացնող երևույթ է հայտնվել մեր հասարակության ուշադրության դաշտում. խոսքը «Մոսկվա» կինոթատրոնի և Հայաստանի նկարիչների միության շենքի միջև ընկած տարածքում կառուցվելիք 50-հարկանի շենքի մասին է: Անշուշտ, Ձեր ականջին էլ են հասել այդ անհանգստացնող խոսակցությունները:
-Լսել եմ այդ մասին: Ծիծաղելի փաստ է: Համոզված եմ, որ Երևանի քաղաքապետարանը թույլ չի տա նման բան: Նախ այդ տարածքը ճարտարապետական փոքրիկ հուշարձան է` հրապարակի տեսքով: «Մոսկվա» կինոթատրոնը, Հայաստանի նկարիչների միության և «Երևան» հյուրանոցի շենքերը մի ներդաշնակ համալիր են կազմում: Եվ այդ համալիրն արդեն իսկ խեղաթյուրվել է դիմացի մայթին կառուցված երեք-չորսհարկանի շինության պատճառով: Ձեր նշած շենքը հաստատ չի կառուցվի: Եվ դեռ հարց է, թե ինչպես է ձեռք բերվել այն կառուցելու իրավունքը: Այդ տարածքը պետական հող է, իսկ պետական հողը որևէ մեկին կարող է վաճառել միայն պետությունը: Նույնիսկ բնակելի շենքերի տակ եղած հողատարածքները մերը չեն, պետության սեփականությունն են: Մեր սեփականությունն են բնակարանները, բայց ոչ այն հողը, որի վրա դրանք կառուցված են: Հողը պետությանն է, ոչ մի պաշտոնյա, ոչ մի անհատ, նկարիչների միության ոչ մի նախագահ, կինոթատրոնի ոչ մի տնօրեն իրավունք չունեն վաճառելու այդ տարածքը: Դա կարող է անել միայն պետությունը, քաղխորհուրդը: Հույս ունենանք, որ այս և շատ այլ խնդիրներ իրենց դրական լուծումը կստանան հաջորդ տարում: Վերջին հաշվով, ինձ ամենից շատ կարևոր է թվում գիտական, մշակութային կյանքը: Ինչպիսի՞ն կլինի այն 2012-ին. ավելի լա՞վ, ավելի վա՞տ: Որ ավելի լավ լինի, ինձ համար շատ կարևոր է արժեքների, չափանիշների պահպանումը: Ես ցանկանում եմ` մոտեցումը գրականության, արվեստի, գիտության նկատմամբ լինի բարձր, օբյեկտիվ, շահավետ չափանիշներով: Մեզ մոտ չափանիշները տակնուվրա են եղել, խեղաթյուրվել: Կիսագրագետ բանաստեղծը կարող է հռչակվել տաղանդավոր և նույնիսկ ավելին: Նույնն է կերպարվեստի, թատրոնի, գիտության, բոլոր մյուս ասպարեզներում: Բավական չէ` «ծաղրածուին» տվել են հանրապետության վաստակավոր արտիստի կոչում, հիմա էլ ժողովրդական է ուզում ստանալ: Եվ կստանա: Որովհետև չափանիշները, ճիշտ է, ներքևի շերտերում են հիմնականում պաշտպանվում, բայց վերևինների վերաբերմունքն ու հայացքն էլ են կարևոր: Եթե որևէ ոչնչության վաստակավորի կոչում են տալիս, դրանով վիրավորում են իսկական վաստակավորներին, արժեզրկում են նրանց և դնում ծիծաղելի վիճակի մեջ: Հույս ունենանք, որ այս ուղղությամբ մեր պայքարը կտա ցանկալի արդյունք: Յուրաքանչյուրիցս շատ բան է կախված: Մեր լավագույն հիշողությունը պիտի ապրեցնենք: Պիտի ապրենք` հետ նայելով: Միայն առաջ նայելը հիմարություն է: Պետք է մշտապես անդրադառնալ ունեցած նվաճումներին: Միայն այդպես կարող ենք առաջադիմություն ակնկալել: Մենք երբեմն այնքան ենք տեղապտույտ տալիս, որ «առաջադիմություն» բառն արդեն դառնում է ծիծաղելի: Ինձ հատկապես մտահոգում են մեր դպրոցի, մատաղ սերնդի դաստիարակության, կրթության խնդիրները: Թողած դպրոցի արմատական հարցերը` երբեմն ընկնում են աննշան երևույթների հետևից: Ի՜նչ դպրոց ունեինք: Ես իմ հիմնարար գիտելիքներն ստացել եմ դպրոցում, և դա իմ դպրոցի մենաշնորհը չէր, ամբողջ համակարգն էր այդպիսին: Իսկ հիմա անվերջ բարձրաձայնում են ինչ-որ նվաճումների, զարգացումների, ձեռքբերումների մասին, բայց նոր սերունդը դպրոցն ավարտում է առանց բավարար գիտելիքների: Ինձ շատ է զայրացնում հատկապես ուսուցչի նկատմամբ այսօր եղած վերաբերմունքը: Տխուր բաներ շատ կան մեր իրականության մեջ, բայց Ամանորի շեմին ենք, չխտացնենք մռայլ երանգները: Իմ ցանկությունն է, որ ազնիվ ապրենք, ճիշտ ապրենք և փորձենք մեր այս պղտոր կյանքը փոքր-ինչ զուլալեցնել:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ